De beste opleiding voor mijn kind

‘’Onze zoon weet absoluut niet wat hij wil.’’ Een verzuchting van ouders die we horen tijdens Open Dagen en bij voorlichtingen. Misschien staat ook jouw zoon of dochter voor de vraag wat te doen na het vmbo? Misschien luidt de vraag: op havo of hbo lukt het niet; kan ik verder studeren op het mbo? Of: kun je via het mbo naar het hbo? Hoe vinden we de beste opleiding? En wat is eigenlijk 'de beste opleiding'?

Zelfbewust kiezen

Je wilt vanzelfsprekend graag meedenken en helpen. Heel duidelijk is dat betrokkenheid van ouders een positieve impact heeft op leerprestaties, motivatie, zelfwaardering en spijbelgedrag. Vooral belangstelling die verder gaat dan interesse in behaalde cijfers doet ertoe. Jongeren worden zich daardoor bewust(er) van keuzes. Volwassenen gaan er soms te gemakkelijk van uit dat jonge mensen op de juiste momenten zelfsturend en zelfbewust hun keuzes kunnen maken. Tegelijkertijd loert de valkuil om zoon of dochter (te) stevig te willen controleren en te weinig vertrouwen te geven.

Help bij het vinden van de meest geschikte opleiding?

Ryan en Deci, twee onderzoekers, stellen dat je je kind het beste helpt door het bij het opgroeien steeds meer als gelijkwaardig te benaderen. De onderzoekers toonden aan dat kinderen van ouders met deze opvoedstijl minder verlegen en angstig zijn. Deze kinderen hebben minder leerproblemen, zijn meer gericht op persoonlijke groei, hebben betekenisvolle relaties en dragen bij aan de gemeenschap. Belangrijk daarbij is dat je als ouder een verwachtingspatroon benoemt dat niet (te) ver afstaat van het zelfbeeld van de jongere. Positieve verwachtingen uitspreken stimuleert het zelfvertrouwen.

De belangrijkste raadgever ben jij

Als ouder ben je – dat blijkt uit onderzoek - de belangrijkste raadgever van je zoon of dochter bij het kiezen van een nieuwe opleiding. Ook al heeft zoon/dochter zo zijn/haar eigen manier om dat te laten merken, hij/zij heeft een groot vertrouwen in jou. Je zoon of dochter maakt uiteindelijk een keuze, maar jij bent daar hard bij nodig. Je kent je kind als geen ander en je kunt als volwassene beter inschatten of een bepaalde keuze ook op langere termijn kans van slagen heeft. Nogmaals: jij kunt een heel belangrijke rol spelen bij het keuzeproces. Ga daarvoor met elkaar in gesprek. Waarvoor loopt je kind warm? Verdiep je erin en probeer uit te komen op de diepere beweegredenen van je zoon of dochter. Stel vragen. Wat vind je leuk? Waarom vind je dat? Wat gebeurde er precies in die leuke situatie? Waarom vind/vond je dat? Waaraan beleefde je het meeste plezier?

Uurtje browsen niet genoeg

Om een passende vervolgopleiding te kiezen dien je samen te investeren: vooral in tijd. Een uurtje browsen is niet genoeg. Zie het kiezen van een vervolgopleiding als een actief proces dat tijd nodig heeft. Een proces waarmee je het best tijdig kunt beginnen. Tijdens dat proces ben je idealiter steeds in gesprek met je zoon of dochter. Soms ben je het met elkaar oneens, maar dat hoort erbij. Je moet je stoel uit en gaan kijken bij verschillende opleidingen. Voor jongeren is sfeer heel belangrijk, zo niet hét belangrijkst. En juist in sfeer onderscheiden scholen zich van elkaar. Gaan kijken dus, ook al heeft de kandidaat er even geen trek in.

Zo lukt het wel

Om te bepalen welke opleiding geschikt is, zijn er grofweg twee manieren. Je kijkt samen naar dingen die je zoon of dochter leuk vindt, waar hij/zij goed in is. Je kijk naar wat hij/zij heel graag doet en zoekt daar vervolgens een opleiding bij. Je kunt ook beginnen met wat je kind absoluut NIET wil of kan. Niet dit, niet dat... Uiteindelijk is er zoveel weggestreept dat er een paar dingen over blijven. Links- of rechtsom maak je zo de keuze kleiner. Kiezen wordt overzichtelijker. Start niet op basis van willekeurige voorbeelden. Wat denk je van ...? Er zijn honderden opleidingen. Zo gaat het niet lukken. Dus werk systematisch.

Stel concrete vragen

Met concrete vragen kun je stimuleren dat je zoon/dochter nadenkt over wat hij/zij meemaakt. Vragen over ‘’hogere’’ doelen zijn vaak te groot. Grote vragen zijn bijvoorbeeld vragen naar welke school, welke sector, welk profiel, welke vervolgstudie de belangstelling van je kind uitgaat. In gesprek met een jongere die zich oriënteert is het de kunst de gestelde vragen ‘’klein’’ en concreet te maken. Vandaar het belang van het stellen van vragen die betrekking hebben op zijn/haar eigen beleving.

Schep bewust situaties waarin je kind kan spreken over dingen die hem/haar bezig houden. Jongeren zijn gevoelig voor aandacht waardoor ze ruimte voelen om zich te uiten. Samen kijken, samen dingen doen en daarover praten, werkt vaak goed.

In de oriëntatiefase

Deze vragen zou je aan je zoon of dochter kunnen stellen wanneer hij of zij zich aan het oriënteren is:

Wanneer deed je voor het laatst iets wat zo leuk was dat je de tijd vergat?
Wie in jouw omgeving doet voor zijn werk iets wat jij ook zou willen?
Wat is dat?
Wat spreekt je erin aan?
Is het moeilijk?
Waar komt dat door?
Wat is ervoor nodig dit te kunnen?
Moet je er veel voor over hebben?
Voor wie is het fijn dat dit werk wordt gedaan?

En deze vragen zou je beter niet kunnen stellen:

Wat wil je worden?
Wat is je motivatie?
Welke school ga je kiezen?
Welke sector gaat het worden?
Heb je al nagedacht over een vervolgstudie?
Hoe bereid je je voor op het feit dat de beroepen in de toekomst enorm veranderen?

Vraag door

Samen kun je een heel rijtje zinnige vragen stellen en beantwoorden en zo uiteindelijk bij een geschikte opleiding uitkomen. Heb je een opleiding gevonden die interessant zou kunnen zijn, dan kun je verder vragen. Spiegel tijdens de gesprekken: ‘’Ik zie gewoon dat je dit leuk vindt. Klopt dat?’’

Eerst een algemene vraag: wat is het verschil tussen het mbo en het vmbo of een middelbare school? Wat is er anders?
Wat houdt de opleiding in?
Wat moet je ervoor kunnen en kennen?
Wat is het niveau?
Is dat te doen?
Ga je plezier beleven aan deze opleiding?
Sluit de opleiding aan bij je interesses, bij je sterke punten?
Wat kun je met de opleiding worden? Wat is het beroepsperspectief?
Hoe verdient dit beroep?
Kun je met een diploma doorstromen naar het hbo?
Wat zijn keuzedelen eigenlijk? Zijn die belangrijk bij de keuze voor een studie? En zo ja, waarom?
Alles verandert, dus kun je met deze studie over tien jaar ook nog meedoen op de arbeidsmarkt?
Hoe is de studiebegeleiding?
Hoe is de persoonlijke begeleiding?
Controleert de opleiding de aanwezigheid?
Krijg ik als ouder van de opleiding op tijd te horen als er iets mis is?
Zijn er ouderavonden?
Zijn er (bijzondere) kosten verbonden aan deze opleiding?
Op welke plaats wordt deze opleiding verzorgd?
Moet ik rekening houden met reistijd?
Hoe zit het met de ov-jaarkaart voor mbo-studenten?
We komen er niet uit. Kan ik meer hulp krijgen bij het zoeken van een opleiding?

Nog wat tips

Praat niet alleen over concrete banen, maar vooral ook over werkvelden; probeer beroepen te herleiden van thema’s die je kind interesseren: ‘’Je houdt van mode. Wat voor soort werk hoort daarbij?’’ Stimuleer verder dat bij het denken over een beroep de vraag naar wat je ermee kunt verdienen niet voorop komt te staan. Jonge mensen moeten straks misschien vijftig jaar werken. Het is wel fijn als ze in die periode iets kunnen doen wat ze werkelijk interesseert. Stimuleer daarom dat de te kiezen studie aansluit bij inhoudelijke belangstelling. Dat je zoon of dochter later ergens veel geld mee verdient, maakt op korte termijn best iets goed. Als geld echter de enige motivator is, blijft er op lange termijn uiteindelijk alleen een vervelende baan over. Aan je salaris, ook al is het hoog, raak je namelijk snel gewend.

Maak duidelijk dat je kind zelf een keuze heeft. Denken over een loopbaan is niet één keer een gesprek maar een doorlopend thema dat steeds terugkomt. Blijf daarbij niet hangen in praten; stimuleer dat je zoon of dochter nieuwe ervaringen opdoet: bezoek Open Dagen en meeloopdagen. Misschien is het mogelijk eens op de werkplek te kijken van iemand die een beroep uitoefent waarvoor je zoon of dochter interesse heeft.

Over Peter

Peter Vissers werkte als communicatieadviseur bij ROC Nijmegen en is inmiddels met pensioen. Hij ontmoette tijdens open dagen en bij voorlichtingsmomenten vaak ouders. Zij vertelden niet zelden dat het kiezen van een passende studie voor hun zoon of dochter moeilijk is.